‘Bomen en natuur geven net als sprookjes informatie en tradities aan elkaar door’

‘Net omdat Jan van Eyck zo’n internationale plek is, en er multidisciplinair gewerkt wordt, is het uniek om daar als schrijver aan de slag te kunnen’, zegt de Vlaamse schrijfster, die zowel in Nederlands als Duits schrijft. ‘Voor schrijfbeurzen of residenties moet je je meestal verbinden aan één land, één taal of één discipline. In Jan van Eyck Academie, vlakbij het drielandenpunt, laat je je net voeden door de verschillende talen en artistieke disciplines. Het was de uitgelezen kans om m’n praktijk te verbreden.’

De parallellen tussen taal- en bosverlies

Wat wilde je onderzoeken tijdens je residentie?

Esther De Soomer: ‘Taalverlies, wat een persoonlijk thema is omdat één van m’n moedertalen Duits is. Ik merk dat ik die minder en minder beheers omdat ik niet genoeg met Duitstaligen in aanraking kom. Mijn onderzoek gaat over taal als een middel om dingen te benoemen en vast te houden. Ik trek een parallel met het verlies van Europese bossen en wouden. Als je dingen niet meer kan benoemen, of  niet meer weet wat je omringt, dan valt dat voor een stuk weg.’

Hoe verliep dat onderzoek concreet?

Esther De Soomer: ‘Vooraf heb ik veel boeken gelezen, research gedaan en films bekeken. Eenmaal in Maastricht heb ik plekken in de buurt bezocht. Eentje daarvan was het Duitse plaatsje Hambach, waar een van de bossen die ik beschrijf onder onze ogen gekapt wordt voor een gigantische bruinkoolmijn. Verder bestaat zo’n onderzoek vooral uit spreken met mensen, schrijven en nog meer lezen. De Jan van Eyck Academie beschikt over een schitterende bibliotheek. Het is zeldzaam om de kans te krijgen om je twee maand lang alleen maar daarop te concentreren, en om daar heel intuïtief mee om te gaan.’

Je vond ook inspiratie in eeuwenoude sprookjes.

Esther De Soomer: ‘Omdat ze mij met het Duits verbinden en omdat natuur een agerende rol in die verhalen speelt. Via sprookjes kan je met de natuur in gesprek gaan, want de bomen, de stenen en de dieren kunnen er spreken. Ik heb geprobeerd om met m’n schrijven en m’n taal met bomen te spreken, zonder dat er magie aan te pas komt of zonder daar iets esoterisch van te maken.’

‘Ik vind het ook interessant om naast die sprookjes moderner onderzoek te leggen van iemand als Suzanne Simard over hoe bomen met elkaar communiceren en hoe die reageren op of binnen een ecosysteem. In die zin lijkt het alsof bomen informatie en tradities doorgeven. Dat doen sprookjes ook. Er is natuurlijk geen één-op-éénverhouding tussen dat wetenschappelijk onderzoek en de sprookjes, maar er zit wel een intuïtie in die m’n schrijven bevliegt en voedt.’

Zorgzaamheid en een nieuw soort geduld

Welke rol speelt de academie - als plek en als instituut - in je onderzoek?

Esther De Soomer: ‘Laat me beginnen met te zeggen dat het sowieso een heel fijne plek is om te zijn – het gebouw, alles wat hier gebeurt, de naarstige sfeer die er hangt, … Schrijvers zijn niet de meest zichtbare werkers; we zitten achter onze laptop, schrijven in ons notitieboekje, zijn aan het lezen of doen veldonderzoek, maar we maken weinig zichtbaars. Het feit dat hier heel wat kunstenaars en designers uit verschillende disciplines en achtergronden zitten, maakt dat hier een inspirerende sfeer van makerschap hangt.’

Heb je ook gebruik gemaakt van de labs in de academie?

Esther De Soomer: ‘Vooral van het publishing lab. Daar heb ik – met hulp van het toegewijd personeel – een publicatie gemaakt met fragmenten uit mijn werk, in het Duits en met een Engelse vertaling. Ik heb samengewerkt met een vormgever, met een schilder en met de mensen van het lab voor de vormgeving en de druk ervan. Niet alleen de techniciteit van die disciplines neem ik mee, maar ook de zorgzaamheid die iedereen met wie ik heb gewerkt aan boord legt voor het werk. Ik heb me een nieuw soort geduld aangeleerd. Zo ben ik de publicatie - een honderdtal boekjes – zelf aan het vouwen.’

Deden andere kunstenaars ook een beroep op jou?

Esther De Soomer: ‘Hier zijn middelen voorzien voor samenwerkingen tussen verschillende residenten. Samen met een vormgever hebben we middelen gekregen om een piratenradio op te starten in de Academie. Tijdens de Open Studios eind oktober gaan we de radiogolven overnemen. Ik voel daar een soort onwennigheid bij, omdat audio een vrij nieuwe discipline voor me is, maar het sluit tegelijkertijd ook dicht aan bij m’n praktijk rond meertaligheid en het vertellen van verhalen.’

Zoals de traditie het voorschrijft, vraagt Jan van Eyck Academie aan elke resident om iets te presenteren. Hoe ging dat bij jou?

Esther De Soomer: ‘Dat was heel fijn. Die publicatie heb ik hoofdzakelijk bedacht in functie daarvan. Het wrong namelijk dat ik zou presenteren in het Engels – de taal die iedereen hier spreekt – terwijl ik schreef in het Duits, over het verlies van het Duits dan nog. Daarom is de publicatie is een dubbel boekje geworden waarin je de Engelse tekst naast de Duitse brontekst leest. Mijn presentatie is daarop gebaseerd: ik presenteerde in het Duits en bladerde tegelijk in het boekje. Een cameraatje filmde de pagina’s zodat de Engelse vertaling geprojecteerd kon worden op het scherm voor de aanwezigen. Ik vond dat gepaster dan een nogal steriele techniek als ondertiteling, omdat iedereen op een ander tempo kan lezen en de lezer niet per se op dezelfde plek als de verteller hoeft te zitten. Zo kreeg m’n tekst, dankzij de presentatie en het boekje ook een performatief karakter. Ik lees nog eens uit mijn werk tijdens de Open Studios. Dan gooit de Jan van Eyck Academie de deuren open en presenteren alle residenten hun werk. Mijn publicatie zal er ook te koop zijn.'